Dom Słońca pod Sokołem

20 lutego 2019
SCANDINAVIAN / Silva Rerum

Życie Andersa Zorna (1860-1920) zaczęło się w małym miasteczku Mora w regionie Dalarna w Szwecji, gdzie wychował się w skromnych warunkach na małej farmie, wychowywany przez matkę i dziadków. Rodzice poznali się w pracy, w browarze w Upssala. Ojciec był z pochodzenia Niemcem. Anders nigdy go w życiu nie widział, ale zachował jego nazwisko. W szkole zauważono u małego chłopca talent artystyczny. W wieku lat 15 Anders podjął studia w Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych w Sztokholmie dzięki wsparciu finansowemu tamtejszego stowarzyszenia browarników niemieckich. Skoncentrował się na malowaniu farbami wodnymi.

Na wystawie studentów zaprezentował w 1880 swoją pierwszą znaczącą akwarelę „W smutku “ (I sorg), która spotkała się z uznaniem.

Młody artysta szybko wyrobił sobie renomę jako świetny portrecista i zaczął otrzymywać intratne zlecenia od bogatych rodzin szwedzkich. Pewnego razu przy tej okazji, podczas wykonywania zamówionego portretu poznał urodziwą Emmę Lamm (1860-1942) pochodząca z dobrze sytuowanej rodziny żydowskiej o silnych zainteresowaniach kulturalnych. Młodzi zaręczyli się, ale Zorn był wówczas za biedny, by założyć rodzinę.

Aby zarobić na dalsze studia i zapewnić byt przyszłej rodzinie opuszcza Szwecję. Odbywa podróż do Hiszpanii, a potem rozpoczyna swoją karierę jako malarz akwareli w Londynie, specjalizując się w portretach. Wraca do Szwecji, by poślubić Emmę. Nowożeńcy spędzają lato na Dalarö w archipelagu sztokholmskim, modnym nadmorskim kurorcie, gdzie malarz oczarowuje publiczność swoimi akwarelami – zwłaszcza umiejętnością uchwycenia światła na wodzie.

W Wielkiej Brytanii zaczyna też malować farbami olejnymi.W 1888 r. na Salonie Paryskim prezentuje namalowanego w angielskim St. Ives „Rybaka w St. Ives“ (Fiskare i St. Ives). Obraz zostaje zakupiony przez państwo francuskie.

W kolejnym roku ugruntowała się francuska sława Zorna – na Światowych Targach w Paryżu został odznaczony medalem pierwszej klasy i został uhonorowany najbardziej prestiżowym orderem francuskim – Legią Honorową. Międzynarodowa kariera Zorna rozwijała się błyskawicznie. Był szczególnie popularny w USA, gdzie bogaci Amerykanie płacili bajońskie sumy za portrety u niego zamawiane. Zorn odwiedził Amerykę siedem razy i namalował tam około stu portretów, w tym sportretował trzech prezydentów. W 1893 r. na Światowych Targach w Chicago Zorn poznał ekscentryczną kolekcjonerkę i mecenas sztuki Isabellę Stewart Gardner, która zakupiła obrazy Zorna do swego bostońskiego muzeum i rozsławiła jego sztukę w kręgach amerykańskich elit.

Publiczność doceniła obrazy Zorna przedstawiające nagie kobiety w kąpielach. Motyw nagości na świeżym powietrzu nie był w prawdzie nowy, ale Zorn wprowadził nową zmysłowość do tego gatunku. Jego modelki z gracją brodzą w wodzie, której kulisy stanowią typowe szwedzkie krajobrazy przyrody: skaliste linie brzegowe i drzewa. Malarz pokazuje relację modelki z przyrodą; operuje swobodnie ciepłym i chłodnym światłem; Buduje proste, odważne, często monochromatyczne kompozycje.W 1896 roku, po ośmiu latach pobytu zagranicą państwo Zornowie powrócili do Szwecji i mieszkali w Mora. Międzynarodowe kontakty artysty nadal były żywe. Do pierwszej wojny światowej Zorn podróżował co roku, zwykle wiosną. Nadal otrzymywał nowe zlecenia portretowe i regularnie brał udział w wystawach we Francji, Niemczech i w Stanach Zjednoczonych. Na dużej wystawie indywidualnej w Paryżu w 1906 roku w Galeries Durand-Ruel został okrzyknięty jednym z najwybitniejszych artystów swoich czasów i został porównany m.in.
z amerykańskim malarzem Johnem Singerem Sargentem. Podobnie jak Sargent, miał niesamowity sposób pokazania tego, co widzi. Obrazy Zorna wydają się namalowane jakby pośpiesznie, a jednocześnie bezbłędnie.
W 1890 roku otrzymał zamówienie od dyrektora Hamburger Kunsthalle, Alfreda Lichtwarka na produkcję akwareli z motywem portowym, które Lichtwark chciał włączyć do swojej „Kolekcji obrazów z Hamburga”. Zorn wystawił swe prace w Hamburger Kunsthalle w 1901 roku. Były to akwaforty. Lichtwark kupił łącznie 42 ryciny Zorna, które później stały się własnością Kunsthalle Hamburg. Później odbyły się kolejne wystawy Zorna w Niemczech – m.in.w Berlinie, Dreźnie i Monachium-które ugruntowały jego popularność w tym kraju.
W Mora Zorn poświęcił się coraz bardziej trzeciemu obszarowi tematycznemu, przedstawiającemu życie ludowe w Dalarnie. Jego portrety zwykłych ludzi z rodzinnej okolicy przedstawiają folkor trwale zapisany w tradycji wiejskiej.

W tym czasie, po wielu latach artysta powraca do rzeźby. W 1915 maluje swój słynny autoportret w kolorze czerwonym (självporträtt i rött). W ostatnich latach życia zdrowie Zorna szybko się pogarszało, co było częściowo konsekwencją jego intensywnego życia. Zmarł w Mora w wieku 60 lat. Został pochowany na cmentarzu przy kościele w Mora.

Wszystkie swoje dzieła wycenione na ponad 6 milionów dolarów artysta pozostawił szwedzkiemu państwu z wymogiem zbudowania muzeum, które pokazywałoby nie tylko jego własne dzieła, ale także kolekcję sztuki międzynarodowej. Muzeum Zorna, otwarte w 1939 roku funkcjonuje do dziś i zaprasza.