Sławosz Uznański – Wiśniewski wrócił na Ziemię po swojej przełomowej misji kosmicznej, która poruszyła wyobraźnię tysięcy Polaków i skierowała wzrok całego kraju ku gwiazdom. To doskonały moment, by przypomnieć sobie tych rodaków, którzy już przed laty badali niebo i poszerzali naszą wiedzę o Wszechświecie. Wśród nich byli m.in. Jan Heweliusz, Tadeusz Banachiewicz, Władysław Dziewulski czy Kazimierz Kordylewski — a jednym z nich był również zapomniany dziś, lecz niezwykle zasłużony, Herkules Dembowski.
Herkules Dembowski urodził się 12 stycznia 1812 roku w Mediolanie. Jego ojcem był Jan Dembowski (Dębowski), uczestnik powstania kościuszkowskiego, późniejszy adiutant generała Jana Henryka Dąbrowskiego, a następnie generał wojsk włoskich i gubernator Ferrary. Za swoje zasługi wojenne otrzymał od Napoleona Bonaparte tytuł Cavalière (Kawalera Legii Honorowej) i tytuł barona, który później odziedziczył jego syn. Matką Ercole’a była Matylda Viscontini, Włoszka wywodząca się z patriotycznej rodziny mediolańskiej.
Choć Herkules był Włochem z urodzenia, zachował silne związki z polskim dziedzictwem – w jego domu mówiło się zarówno po włosku, jak i po polsku, a on sam przez całe życie utrzymywał kontakt z polskimi uczonymi. Karierę rozpoczął jako oficer marynarki austro-węgierskiej, biorąc udział w ekspedycjach na Morzu Egejskim i w Syrii. W 1843 roku zrezygnował ze służby wojskowej z powodów zdrowotnych i osiadł na stałe w Neapolu.
W 1851 roku założył własne obserwatorium astronomiczne w San Giorgio a Cremano. Później przeniósł się do Cassano Magnago w Lombardii, gdzie stworzył nowoczesne obserwatorium. Dembowski zasłynął jako jeden z najwybitniejszych obserwatorów gwiazd podwójnych XIX wieku. W trakcie swojej kariery wykonał ponad 20 tysięcy precyzyjnych pomiarów mikrometrycznych, m.in. rewidując katalog Friedricha Struvego i obserwując zmiany położenia gwiazd wynikające z ich ruchów orbitalnych.
Jego badania przyczyniły się do potwierdzenia teorii grawitacji Newtona. Chociaż sam publikował niewiele, jego pomiary były tak rzetelne, że zostały opublikowane przez Royal Astronomical Society, która w 1878 roku uhonorowała go Złotym Medalem – swoim najwyższym odznaczeniem. Na cześć Herkulesa Dembowskiego, włoskiego astronoma polskiego pochodzenia nazwano krater księżycowy Dembowski oraz planetoidę 349 Dembowska.
Herkules utrzymywał kontakty z polskimi środowiskami intelektualnymi. Jego życie i działalność są pięknym przykładem naukowych i kulturowych powiązań między Polską a Włochami w XIX wieku.
Obserwatorium Ercole Dembowskiego w San Giorgio a Cremano już nie istnieje. Zostało zlikwidowane po jego przeprowadzce do Cassano Magnago w 1860 roku. W Cassano Magnago Dembowski założył nowe, bardziej zaawansowane obserwatorium, w którym prowadził dalsze badania astronomiczne. Po jego śmierci w 1881 roku, nie zachowały się żadne fotografie ani plany tych historycznych miejsc.
Jednakże, dla zainteresowanych, dostępne są fotografie współczesnego Cassano Magnago, w tym zdjęcia okolic, które mogą dać wyobrażenie o regionie, w którym Dembowski prowadził swoje badania.
Dodatkowo, w San Giorgio a Cremano, w którym Dembowski rozpoczął swoją działalność astronomiczną, odbywa się coroczne wydarzenie „Skymeeting”. Jest to spotkanie miłośników astronomii, organizowane przez Grupę Przyjaciół Astronomii im. Ercole Dembowsky, które odbywa się w centrum Oasi przy Via Ortigara 8.
Cieszy, że dziedzictwo naukowe i pamięć o Herkulesie Dembowskim są wciąż żywe we Włoszech. Tym bardziej warto, by także w Polsce pielęgnować pamięć o tej postaci – synu adiutanta gen. Jana Henryka Dąbrowskiego, ojcu astronomii precyzyjnej.
Magdalena Wisiecka
https://pl.wikipedia.org/wiki/Herkules_Dembowski
https://it.wikipedia.org/wiki/Ercole_Dembowski