O sztuce szczęśliwych Skandynawów

O sztuce szczęśliwych Skandynawów – tym razem nie Larssonów.
Malarstwo na Bornholmie w XIX i XX na wystawie w Muzeum Narodowym w Szczecinie.

Ucieczka ku wyspom szczęśliwym

Malarze duńscy, podobnie jak ich wielu europejskich kolegów w w drugiej połowie XIX w, zaczęli uciekać z metropolii w poszukiwaniu nowych miejsc sprzyjających obserwacji natury, studiom w plenerze. Kolonia artystyczna na Bornholmie była jednym z czterech refugiów artystów w Danii. Ta najbardziej znana kolonia to Skagen na północnym cyplu Jutlandii, pozostałe znajdowały się na Fionii i w Odsherred na Zelandii.

Na szczecińskiej wystawie można było przyjrzeć się bliżej artystom, którzy przynajmniej część życia związali z uważaną za szczęśliwą wyspą Bornholm. Byli to Otto Zahrtmann, Edvard Weie, Olafow Rude, Oluf Høsta, Niels Lergaard, Richard Mortensen i inni.

„Wyspa bez wątpienia przyciągała artystów zarówno bogactwem przyrody, jak i „dzikością”.
W konsekwencji w twórczości odnajdujemy podobne motywy i tematy – są to często przedstawienia natury (w różnych warunkach pogodowych), lokalnej architektury, krajobrazów, tamtejszej społeczności. Pamiętając o tych zasadach bliskich Duńczykom, a o których była mowa powyżej, wyspę można było uznać za wymarzone miejsce dla artystów. Zjawisko kolonii łączy się z hygge – sposób odnajdywania szczęścia w małych przyjemnościach, dążenie Duńczyków do oderwania od gonitwy w konsumpcyjnym świecie i pielęgnowania w sobie umiejętności troszczenia się o czas dla siebie tworzy warunki przyjazne działalności twórczej, zwłaszcza w kolonii artystycznej.”

„Nie tylko oko i ręka artysty, ale także jego myśli sprawiają, że obiektywnie istniejąca wokół natura na płótnie ulega przekształceniu w subiektywnie rozumiane formy piękna.”

Duńskie kolonie artystyczne łączy fascynacja otaczającą naturą i w znacznym stopniu pleneryzm jako forma pracy.

„Pozbawieni luksusu pracowni, tworzący w plenerze artyści zmagają się z brakiem czasu. Przyroda zmienia się nieustannie, by zdążyć zatrzymać chwilę malarz zmuszony jest do podejmowania natychmiastowych decyzji. Niezbędna wydaje się warsztatowa biegłość, pewność ręki, szybkie, bezbłędne gesty malarskie. Obrazy powstające w plenerze mają w sobie pierwiastek szkicowości – próżno szukać na ich powierzchni kilku warstw starannie nałożonych laserunków. W ich ulotnej świeżości tkwi tajemnica i urok. Niekiedy prace malowane w promieniach słońca stanowią inspirację dla dzieł tworzonych po powrocie z pleneru do domu, niekiedy też same bywają wykańczane w zaciszu atelier (o ile pozwala na to technika malarska). Ogromną przyjemnością jest malowanie przestrzeni, w której niejako wewnątrz tkwi sam twórca.”

„Sztukę mieszczańską w XIX wieku, której przykłady znajdują się na wystawie, pod pewnym względem można nazwać sztuką szczęścia, bowiem u jej podstaw leży przedstawienie i współtworzenie wyidealizowanej (a może lepiej: koncentrującej się na pozytywnych aspektach) wizji życia mieszczan w tym okresie.”

Szczęśliwy traf. Odnaleziony obraz

„[…], gdy prace nad wystawą zbiorów Bornholms Kunstmuseum i publikacją były już zaawansowane, na rynku antykwarycznym pojawił się imponujący swym rozmachem, wielkoformatowy obraz Bornholm, namalowany w 1905 roku przez Otto Laemmerhirta. Towarzystwu Przyjaciół Muzeum Narodowego w Szczecinie udało się nabyć dzieło i przekazać je Muzeum Narodowemu w Szczecinie w formie długoterminowego depozytu. Dzieło, które niegdyś już znajdowało się w szczecińskich zasobach muzealnych, przedstawia malowniczy fragment północnego wybrzeża duńskiej wyspy pomiędzy miejscowościami Hammerhavn i Vang. Obraz Bornholm – notowany w dawnej literaturze i uznawany za jedno z najważniejszych dzieł Laemmerhirta – jest pokłosiem podróży artystycznej malarza na wyspę. Artysta utrwalił widok malowniczej zatoki u podnóża niewielkiego wzgórza z ruinami średniowiecznego, rozległego zamku warownego Hammershus. Obraz został zaprezentowany publicznie w 1905 roku podczas Wielkiej Berlińskiej Wystawy Sztuki. Pracę nabył Paul Manasse, przedstawiciel znanej i zasłużonej dla Szczecina rodziny kupieckiej. Obraz znajdował się w jego mieszkaniu. Do zbiorów Museum der Stadt Stettin został pozyskany w formie w 1916 roku. W 1934 roku dzieło zostało wypożyczone do dekoracji kasyna.

W okresie wojennych i powojennych zawirowań obraz zniknął z pola widzenia, a miejsce jego przechowywania dotychczas nie było znane, aż do teraz, gdy powrócił na Wały Chrobrego.”

Wpis ten powstał na podstawie niżej przytoczonej publikacji. To piękne i obszerne dzieło liczące ponad 290 stron jest rezultatem naukowej współpracy polskich i duńskich historyków sztuki. Wymogi stylistyczne i gramatyczne sprawiły, że zamieszczone cytaty z tej publikacji nie są dosłownym powtórzeniem odnośnych fragmentów tekstu. Poza tym względy merytoryczne sprawiły, że wplecione w tok mej narracji obce fragmenty tekstu pochodzą tylko z części opracowanej przez dwóch autorów – Dariusza Kacprzaka i Beaty Małgorzaty Wolskiej

Pragniemy złożyć serdeczne podziękowanie za przesłanie tego dzieła dla naszego stowarzyszenia.

Dariusz Kacprzak, Lars Kærulf Møller, Beata Małgorzata Wolska,
Sztuka szczęśliwych ludzi. Malarstwo na Bornholmie w XIX i XX wieku.
Kunst fra lykk eli ge mennesk er Maleri på Bornholm i det 19. og 20. Århundrede
ART OF HAPPY PEOPLE Painting on Bornholm in the 19th and 20th centuries.
Muzeum Narodowe w Szczecinie.
Nationalmuseet i Szczecin The National Museum in Szczecin
6.10.2018–17.03.2019.
Szczecin 2018