Barokowe afekty. „Po burzy” koncert w Narodowym Forum Muzyki we Wrocławiu.

Małgorzata Włodarczyk

W Walentynki (14 II 2021 r. ) wielbiciele barokowej muzyki otrzymali od NFM nie lada prezent – retransmisję koncertu, który odbył się we wrześniu 2020 r. Koncert miał miejsce w ramach 55. Międzynarodowego Festiwalu Wratislavia Cantans, którego hasłem przewodnim było Światło dla Świata. Jeśli muzyka jest światłem, to tego wieczoru jaśniała wieloma barwami.

Jak pisze Krzysztof Komarnicki w programie festiwalu – w szeroko rozumianej epoce baroku „muzyka krążyła od ośrodka do ośrodka wraz ze śpiewakami (…) Do każdej niemal opery wstawiano (…) popisowe arie słynnego solisty, dostosowując tekst odpowiednio do sytuacji (zmiana tekstu w arii nazywa się parodią i w XVIII w. nie miała charakteru prześmiewczego), rzadko więc słuchano dzieła jednego tylko kompozytora. Czasem w ogóle nie komponowano oryginalnej muzyki, a jedynie dokonywano kompilacji sprawdzonych arii – taki zabieg to po włosku pasticcio… Do pasticcio uciekamy się i dziś, gdy warta uwagi opera zachowała się niekompletnie – braki wypełnia się ariami pochodzącymi z innych źródeł przy wykorzystaniu techniki parodii.”1 Twórcy nie mieli wtedy wędzidła praw autorskich …

Gwiazdami wieczoru byli: solistka Julia Lezhneva (sopran) oraz specjalizujący się w wykonawstwie muzyki dawnej zespół Il Giardino Armonico pod dyrekcją Giovanniego Antonioniego. Julia Lezhneva (rosyjska śpiewaczka) okrzyknięta przez Le Figaro „nową Callas”2 święci triumfy na prestiżowych scenach świata. Krakowskim melomanom dała się poznać m. in. w trakcie koncertowych wykonań barokowych oper, prezentowanych w ramach kolejnych odsłon Festiwalu Opera Rara. Mówi się o niej, że ma flet w gardle. Il Giardino Armonico to zespół założony i prowadzony przez Giovanniego Antonioniego, na jego repertuar składają się przede wszystkim dzieła pochodzące z XVII i XVIII w.3

Julia Lezhneva
Źródło: internet data dostępu 13.03 2021

 

W programie koncertu ujęto arie z oper i oratoriów Antonia Vivaldiego oraz Georga Friedricha Händla, przeplecione utworami wyłącznie instrumentalnymi.

Cytując słowa Marco Vitale – twórcy i dyrektora artystycznego zespołu muzyki dawnej Contrasto Armonico4 – „najbardziej fundamentalna kwestia odnosząca się do muzyki barokowej mieści się w słowie affetto, które tłumaczone dosłownie znaczy: poruszać emocjonalnie, dotykać uczuć”.5

Najpopularniejszym typem arii była „aria da capo o budowie ABA, charakteryzująca się skontrastowaniem afektów. W jej powracającej części A śpiewak mógł pochwalić się swoimi wokalnymi umiejętnościami – niekończącymi się koloraturami, trylami i długim oddechem, który pozwalał na wykonanie tych wszystkich karkołomnych figur”.6

Afekty ukryte w ariach.

Przykładem emocjonalnego fajerwerku jest wirtuozowska aria Agitata da due venti z opery Griselda Antonio Vivaldiego. Wstrząsana przez dwa wiatry bohaterka miota się między obowiązkiem a miłością. Libretto opery jest nad wyraz zawiłe, dość powiedzieć, że tytułowa Griselda to królowa wygnana przez Gualtiero króla – małżonka, który ogłosił zamiar poślubienia Constanzy, która z kolei kocha się w Robercie … Constanza odpycha kochanka i ślubuje wierność królowi, o szarpiących nią uczuciach śpiewa w słynnej arii. Po wielu perypetiach (Constanza okazuje się zaginioną córką królewskiej pary) wszystko kończy się dobrze – Griselda wraca na dwór a para zakochanych (Constanza i Roberto) może kochać się bez przeszkód.7 Barokowe opery (drammi per musica) słyną ze skomplikowanych intryg, które biegną ku nieuchronnemu szczęśliwemu zakończeniu – poświadczonemu przez radosny chór kończący przestawienie. Jak pisze Aneta Markuszewska – „Niezwykłą popularność tej formy rozrywki potwierdza wiele zachowanych źródeł, jak choćby list anonimowego autora z Wenecji (1697): »Doprawdy dzisiaj opery muzyczne stały się tak znane w każdym miejscu Italii, iż nie tylko w sławnych miastach, ale nawet w wielu miasteczkach są bez przerwy śpiewane«”. Libretta były krytykowane przez ówcześnie żyjących humanistów, którzy podnosili, że „(…) współczesne drammi pod względem wartości dramaturgicznej to straszydła, że nadmiar muzyki i popularność głosów sopranowych uczyniły sztukę operową zniewieściałą, czułą, delikatną, której jedynym celem jest sprawianie przyjemności uszom, kosztem doświadczania przez duszę katharsis.”8 Oddając wielkim umysłom należny szacunek, poddajmy się przyjemności słuchania …

Tekst arii po włosku, po polsku9 oraz po angielsku10. Tłumaczenie na język angielski wydaje się być zgrabniejsze.

W przepastnych zasobach Internetu można znaleźć tę arię w wykonaniu Julii Lezhnevej na omawianym koncercie.11

Mistrzowskie wykonanie oddaje emocje miotające bohaterką. Staram się sobie wyobrazić reakcję ówczesnej publiczności – teatr tonący w świetle świec, wyczekiwane spotkanie z divą lub słynnym kastratem, owianych legendą, niedościgłych interpretatorów popisowych numerów. Śpiewacy epoki baroku mieli status dzisiejszych gwiazd muzyki pop, a o ich życiu prywatnym krążyły legendy. Nie da się zajrzeć – jak przez okno – do tamtego świata. Można jedynie domyślać się intensywności przeżyć, nieprzyćmionych dzisiejszymi pokusami walczącymi o naszą uwagę. Solistka ze swobodą graniczącą z niemożliwością, trzyma uwagę słuchacza, zaskakując coraz to nowym sposobem wykonania tych samych, krótkich wersów. Prawdziwy popis!

Zgodnie z barokową estetyką musi nastąpić zmiana nastroju – i tak się stało. Solistka zmienia się w zrozpaczoną pannę młodą/żonę, wierną lecz zdradzoną, w śpiewie słychać płacz, tony tragiczne i cichy żal. Aria Sposa son disprezzata pochodzi z pasticcia Bajazet Antonia Vivaldiego. Tekst i tłumaczenie jest dostępne w internecie.12

Podobnie jak w przypadku poprzedniej arii i tę w wykonaniu Julii Lezhnevej13 można znaleźć na powszechnie dostępnym kanale –

Pora na szczęśliwe zakończenie i wyciszenie emocji. Urzekająca Aria Zeffiretti che sussurrate pochodzi z opery Antonio Vivaldiego Herkules nad Termodontem. Wykonanie tego utworu 23 stycznia 2009 r., było pierwszą odsłoną cyklu Opera Rara. Niezapomniany wieczór, moja pierwsza barokowa opera obejrzana w całości. Poprzeczka została zawieszona wysoko – Zespół Europa Galante pod dyrekcją Fabio Biondiego a wśród solistów: Vivica Genaux, Maria Grazia Schiavo, Romina Basso, Philippe Jaroussky i inni wybitni śpiewacy.

Libretto opery Herkules nad Termodontem opowiada o dziewiątej z dwunastu prac Herkulesa, której celem było zdobycie przepaski i miecza królowej Amazonek. Walka Hellenów z Amazonkami uosabia zmagania siły fizycznej z uczuciem. Walczące strony godzi miłość a pierwszymi jej ofiarami padają greccy wojownicy. Aria Zeffiretti che sussurrate śpiewana jest przez Hipolitę zakochaną w Tezeuszu. W premierowym przedstawieniu wykonywał tę partię słynny ówcześnie kastrat Il Farfallino.14

Aria Zeffiretti che sussurrate – tekst i tłumaczenie pochodzi z programu wyżej opisanego koncertu.15

Zeffiretti che sussurrate

ruscelletti che mormorate

consolate il mio desio,

dite almeno all’idol mio

la mia pena, e la mia brama.

Ama risponde il rio

ama la tortorella

ama la rondinella.

Vieni vieni o mio diletto

ch’il mio core tutto affetto

già t’aspetta e ogn’or ti chiama.

 

Zefiry szepczące,

strumyczki mruczące

pocieszcie me pragnienie,

powiedzcie chociaż bóstwu memu

o mym cierpieniu, o mym pragnieniu.

Kocha, odpowie strumyk,

kocha – turkaweczka,

kocha – jaskółeczka.

Pójdź, pójdź mój najmilszy,

bo serce moje do głębi poruszone

już na cię czeka i cały czas wzywa.

Na wcześniej powołanym kanale nie znalazłam wykonania z walentynkowego koncertu ale jest inne – równie piękne. Julia Lezhneva zaśpiewała tę arię w ramach krakowskiego festiwalu Misteria Paschalia. Koncert odbył się 9 kwietnia 2012 r., Julii Lezhnevej towarzyszył zespół Ensemble Matheus pod dyrekcją Jean-Christophe Spinosi.

Aria Zeffiretti che sussurrate16

Po wysłuchaniu tej przepełnionej nadzieją i nieśmiałą miłością arii – pozostaje tylko czekać na wiosnę. Świat barokowych arii kusi i przyzywa – zanurzmy się w nim.

 

Przypisy

  1. Program 55. Festiwalu Wratislavia Cantans, str. 38, www.wratislaviacantans.pl dostęp 10 II 2021
  2. Program spektaklu L’Oracolo in Messenia A. Vivaldi, Opera Rara str. 39,
  3. Program 55. Festiwalu Wratislavia Cantans, str. 61, www.wratislaviacantans.pl dostęp 10 II 2021
  4. Contrastoarmonico.eu/marcovitale/ Dostęp – 19 II 2021
  5. Dariusz Czaja, Kwintesencje. Pasaże Barokowe, wyd. PWM, str. 88
  6. Aneta Markuszewska, Opera włoska na przełomie XVII i XVIII wieku. Portal Pasaż Wiedzy, Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, wilanow-palac.pl Dostęp – 19 II 2021
  7. Piotr Kamiński, Tysiąc i jedna opera, PWM, wyd. z 2015 r. str. 1693, 1694
  8. Aneta Markuszewska, Opera włoska na przełomie XVII i XVIII wieku. Portal Pasaż Wiedzy, Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, wilanow-palac.pl Dostęp – 19 II 2021
  9. Strona Tekstowo, dostęp 4 III 2021 link – https://www.tekstowo.pl/piosenka,julia_lezhneva,agitata_da_due_venti.html
  10. Strona lyricstranslate.com, Dostęp 4 III 2021, Link – https://lyricstranslate.com/pl/agitata-da-due-venti-shaken-two-winds.html
  11. Link do YouTube, dostęp 4 III 2021 – https://www.youtube.com/watch?v=QFVMBhTWRdM&feature=youtu.be
  12. Strona tekstowo, dostęp 4 III 2021 link https://www.tekstowo.pl/piosenka,daniela_vega,sposa_son_disprezzata.html
  13. YouTube dostęp – 4 III 2021, link – https://www.youtube.com/watch?v=-oHsI40H4WE&feature=youtu.be
  14. Piotr Wilk, Program koncertu Herkules nad Termodontem, str. 19, 20, 21.
  15. Tamże, str. 33
  16. YouTube, dostęp 4 III 2021 link – https://www.youtube.com/watch?v=nreWZLYRyEg&feature=youtu.be